ZESTAW NAJCZĘSCIEJ ZADAWANYCH PYTAŃ W GABINECIE LOGOPEDYCZNYM
1. Przyczyny wady wymowy
Przyczyny wad wymowy mogą być bardzo różne i jest ich wiele. Do najczęstszych przyczyn wywołujących zaburzenia mowy możemy zaliczyć:
- nieprawidłowości w budowie narządów artykulacyjnych; języka, zgryzu, podniebienia
przerost trzeciego migdałka, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa
- niska sprawność narządów artykulacyjnych w szczególności brak pionizacji języka;
- nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu czyli zaburzenia słuchu fonematycznego, zaburzenia analizy i syntezy słuchowej, obniżenie słyszalności (niedosłuch, głuchota);
- anomalie w uzębieniu i zgryzie;
- czynniki środowiskowe np. zbyt infantylna mowa rodziców, dwujęzyczność;
- brak koordynacji między pracą więzadeł głosowych, a pracą narządów artykulacyjnych;
- uszkodzenia układu nerwowego np. mowa dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
2. Czy z wady wymowy można wyrosnąć?
Niestety nie! Oczywiście istnieją pewne opóźnienia, które pod wpływem stymulacji rodziców, nauczycieli przedszkola lub otoczenia bardzo szybko mogą zostać unormowane. Nigdy jednak nie można tego zagwarantować w 100%. Nie należy więc słuchać opinii innych osób, nawet specjalistów w pokrewnych dziedzinach, lecz wszystkie niepokojące symptomy skonsultować z logopedą. Ważne, żeby zrobić to odpowiednio wcześnie.
W momencie rozpoczęcia nauki szkolnej rozwój mowy dziecka powinien być zakończony, zatem nie mogą występować żadne zaburzenia artykulacji. Błędem jest myślenie, że dziecko 5-letnie ma jeszcze czas na wymowę głosek sz, rz, cz, dż, a 6-letnie nie musi wypowiadać r. Wady wymowy w znacznym stopniu mogą utrudniać naukę czytania i pisania.
3. Co zrobić jeżeli dziecko w wieku 3 lat nie mówi?
Prawidłowo rozwinięte 3-letnie dziecko powinno rozumieć mowę, mówić zrozumiale, posługiwać się zdaniami prostymi i złożonymi, prawidłowo wymawiać większość głosek. Zamianie mogą ulegać jedynie głoski najtrudniejsze - sz; ż; cz; dż; r.
Jeżeli 3-latek nie mówi, mówi bardzo mało, mowa jego jest niezrozumiała, zamienia lub zniekształca wiele głosek, należy zgłosić się do logopedy.
Możliwe, że logopeda stwierdzi jedynie proste opóźnienie rozwoju mowy, które z czasem się wyrówna. Może się jednak okazać, że zdiagnozowana zostanie dysfazja rozwojowa, czyli wrodzone zaburzenie rozwoju mowy, które wymaga intensywnej terapii, bo bez niej nie nastąpi prawidłowy rozwój mowy dziecka.
4. Jakie czynniki wpływają na rozwój mowy dziecka?
Na prawidłowy rozwój mowy dziecka wpływ ma wiele czynników, do najważniejszych należą:
- prawidłowy rozwój psychomotoryczny czyli rozwój układu nerwowego zmysłów, narządów ruchu, szczególnie narządów mowy.
- ogólny poziom intelektualny
- zazwyczaj dzieci , które prawidłowo się rozwijają również wcześniej opanowują system językowy.
- dzolności specjalne, np. uzdolnienia językowe, rozumienie słów, płynność mowy.
- ogólne warunki społeczno - wychowawcze, tzn. otoczenie motywujące do mówienia i oferujące prawidłowe wzorce językowe.
5. Czy wada zgryzu może wpłynąć na wymowę dziecka?
Wady zgryzu to odchylenia w ustawieniu żuchwy do szczęki górnej. Jeżeli są one znaczne np. zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz; mogą prowadzić do nieprawidłowej artykulacji niektórych głosek.
- Zgryzowi otwartemu towarzyszy często wymowa międzyzębowa.
- Przodozgryz - wiąże się z wymową międzyzębową i przyzębową.
Często trudno rozstrzygnąć, czy wada zgryzu jest przyczyną wady wymowy, czy jej skutkiem, np. w zgryzach otwartych. Niewątpliwie jednak wady zgryzu często współwystępują z różnymi odmianami seplenienia - bocznym, międzyzębowym, przyzębowym i in.
Dziecko z wadą zgryzu musi być pod opieką ortodonty, nosić aparat ortodontyczny, a także wykonywać ćwiczenia zalecane przez logopedę.
6. Jaki wpływ na rozwój mowy ma przerost migdałka gardłowego?
Mowę dzieci z przerośniętym migdałkiem gardłowym charakteryzuje nosowanie. Dzieci te mają utrudnione oddychanie i często upośledzenie słuchu z powodu przewlekłych nieżytów trąbki słuchowej i zapalenia ucha środkowego.
Nieprawidłowy tor oddechowy - oddychanie ustami, a także niedosłuch przewodzeniowy są przyczyną wielu nieprawidłowości artykulacyjnych. Dziecko z przerośniętym migdałkiem musi być pod opieką laryngologa, który czasami zaleca usunięcie go, a także pod opieką logopedy, prowadzącego odpowiednie ćwiczenia - oddechowe, słuchowe i in.
7. Jak długo trwać będzie terapia logopedyczna?
Czas trwania terapii jest sprawą indywidualną. Może ona trwać od kilku miesięcy do kilku lat. Na to pytanie nie da się nigdy odpowiedzieć jednoznacznie i wskazać dokładny termin lub czas trwania terapii logopedycznej.
Na czas terapii ma wpływ kilka czynników:
- rodzaj wady wymowy;
- sprawność aparatu artykulacyjnego;
- częstotliwość spotkań w gabinecie logopedycznym;
- współpraca z innymi specjalistami np. audiolog, ortodonta, laryngolog;
- wiek i zaangażowanie dziecka;
- systematyczna praca rodziców z dzieckiem w domu i przestrzeganie zaleceń!!
Należy pamiętać o tym, że wywołanie danej głoski może pójść szybko i sprawnie. Dużo trudniejszym i wymagającym czasu jest etap utrwalania prawidłowej wymowy.
Terapia zostaje zakończona w momencie, kiedy dziecko prawidłowo wymawia głoski w mowie spontanicznej lub gdy logopeda przekaże wskazania do pracy w domu wiedząc, że przyniesie to pożądany efekt.
8. Co to jest wędzidełko podjęzykowe i czy zawsze trzeba je podcinać?
Wędzidełko zbudowane jest z tkanek miękkich pokrytych błoną śluzową. Można je zauważyć, gdy unosimy język do góry. Aby sprawdzić, czy jego długość jest odpowiednia można poprosić dziecko, by uniosło język, przy szeroko otwartej buzi, do górnych zębów. Jeżeli jest zbyt krótkie utrudnia lub wręcz uniemożliwia wypowiadanie głosek: [sz, rz, cz, dż, l, r]. Warto zauważyć, że u niektórych dzieci powyższe głoski można wywołać nawet z krótkim wędzidełkiem, jednak proces ich utrwalania może trwać w nieskończoność.
Wędzidełko można rozciągnąć dzięki masażom i intensywnym ćwiczeniom, od nich należy rozpocząć. Dopiero, kiedy ćwiczenia nie przyniosą efektów można wykonać podcięcie. Decyduje o tym lekarz. Samo podcięcie nie usprawnia języka, stwarza tylko możliwości jego pionizacji. Wkrótce po zabiegu należy wznowić ćwiczenia.
9. Dlaczego głoska "r" jest tak trudna do wymówienia?
Zespół ruchów artykulacyjnych, charakteryzujących te głoskę, jest złożony ze względu na konieczność powstania wibracji na końcu języka i odpowiedniego tempa tego ruchu. Jeżeli nie ma przeszkód anatomicznych, (np. skrócenie wędzidełka), to najczęściej skutek przynosi usprawnienie pracy języka, a zwłaszcza „gimnastyka” jego czubka- pionizacja
10. Czy wada wymowy jest dziedziczna?
Spotyka się występowanie takiej samej wady wymowy u rodziców i dzieci, rodzeństwa. Nie jest to jednak dowód na dziedziczenie wady, lecz przejaw nawykowego uczenia.
11. Jak powinny wyglądać ćwiczenia w domu i czy należy ćwiczyć?
Ćwiczenia powinny być prowadzone systematycznie i codziennie. Marne efekty przynoszą ćwiczenia raz w tygodniu/miesiącu w drodze do logopedy. Wskazane jest ćwiczenie codzienne około 10-15 minut. Logopeda w gabinecie wywołuje poprawne brzmienia głosek, zaś rodzice utrwalają osiągnięte efekty w domu. Systematyczne ćwiczenia z rodzicami w domu bardzo przyspieszają przebieg terapii logopedycznej.
12. Czy wymiana uzębienia mlecznego może mieć wpływ na opóźnienia w wymowie dziecka?
Zasadniczo okres wypadania zębów, nie ma istotnego wpływu, na jakość realizowanych głosek. Czasem głoski: [s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż] mogą brzmieć inaczej, ponieważ zmieniają się warunki anatomiczne w jamie ustnej, ale jest to okres przejściowy. Warto jednak pamiętać, że jeśli dziecko wymawiało jakąkolwiek głoskę np. wsuwając język między ząbki, czyli nieprawidłowo, w tym okresie język będzie widoczny na zewnątrz jamy ustnej jeszcze bardziej. Jest to zjawisko niekorzystne.
13. Co zrobić, jeżeli dziecko nie chce ćwiczyć?
Ćwicząc z dzieckiem w domu należy zwracać uwagę na to, kiedy wykonujemy ćwiczenia, warto wyznaczać ścisły czas ćwiczeń i porę dnia. Najważniejsze jest znalezienie złotego środka i nawiązanie z dzieckiem przyjaznych relacji. Cierpliwość i zainteresowanie rodziców osiągnięciami dziecka aktywizuje je do mówienia, motywuje do ćwiczeń i nawiązywania komunikacji z otoczeniem. Dzieci należy odpowiednio motywować aby chciały kontynuować ćwiczenia w domu. Odpowiednio wzmacniać poprzez pochwały, zachęty, drobne nagrody. Niedopuszczalne jest wyśmiewanie się, szydzenie, przedrzeźnianie, krzyczenie na dziecko.
Niezwykle ważne jest aby mowa otoczenia była prawidłowa, ponieważ słuchanie jest pierwszym etapem uczenia się mowy. Ważne jest więc to kto, jak i jak często mówi do dziecka. Mówiąc do dzieci należy na nie patrzeć, mówić powoli, wyraźnie, prawidłowo akcentować; pomaga to dzieciom koncentrować uwagę. Jeżeli mimo tych zabiegów dziecko nie chce ćwiczyć, można je motywować nagrodami. Chwalić najmniejsze nawet osiągnięcia. Podczas ćwiczeń warto wyłączyć wszelkie źródła dźwięku aby maksymalnie skupić się na ćwiczeniach i czasie spędzanym razem.