Co oznacza pojęcie ,,lateralizacja”???
Przez całe wieki niemalże pogardzano ludźmi leworęcznymi a nawet bano się ich. Nazywano ich wyrzutkami, uważano że są gorsi, niezdarni, ich obecność miała przynosić pecha, źle wróżyć, podejrzewano ich także niejednokrotnie o związki z szatanem (z łac. leworęczność to sinistral ). W wieku XIX i na początku XX dzieci leworęczne biciem zmuszano do pisania prawą ręką, do ignorowania i walki ze swoimi naturalnymi skłonnościami. Brzmi to może dramatycznie, ale są to sytuacje z jakimi musiały się zmagać osoby leworęczne w społeczeństwie zdominowanym przez ludzi praworęcznych. W niektórych krajach Afryki i Azji nadal uważa się lewą rękę za nieczystą.
Na szczęście dawne uprzedzenia, dzięki logicznemu myśleniu, nauce jeśli nie zniknęły całkowicie to ciągle znikają. Nauczyciele, pedagodzy, terapeuci i psycholodzy dziecięcy wiedzą o wiele więcej o lateralizacji i zagadnieniach z nią związanych i mogą służyć fachową pomocą i informacją. Wielu producentów wykonuje także przeznaczone dla osób leworęcznych specjalne wersje produktów, np. instrumenty muzyczne, nożyczki, aparaty fotograficzne itp., które niewątpliwie ułatwiają tym osobom życie i zmniejszają różnego rodzaju bariery i kompleksy.
Fakt, że leworęczność nie jest już tematem tabu sprawia, że wielu rodziców bogatszych w informacje może pomóc swym dzieciom zrozumieć swoją „inność” i tę czasami wrogą planetę zmienić w bardziej przyjazną i dać dziecku szanse na szczęśliwą i pomyślną przyszłość.
W dzisiejszym świecie istniej wiele dowodów na to, że osoby leworęczne mogą cieszyć się zdrowym szczęśliwym życiem, nieskrępowane błędnymi informacjami, niezrażone przeszkodami przed jakimi czasami stają. Oprócz żyjących obecnie, w historii aż roi się od przykładów twórczych, potężnych, niezwykłych i odnoszących sukcesy osób leworęcznych. Najwięksi z nich to: Albert Einstein, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Bebe Ruth.
Pojęcie lateralizacji
Lateralizacja to postępujący w trakcie rozwoju ruchowego, proces, w wyniku którego kształtuje się przewaga jednej strony ciała nad drugą. W odniesieniu do parzystych narządów ruchu i organów zmysłowych znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała, przejawia się jako preferencja do używania ręki, nogi, oka i ucha leżących po jednej stronie ciała.
Lateralizacja jest wiązana z dominowaniem jednej z półkul mózgowych . Większość szlaków nerwowych wiążących narządy ruchu i zmysłu z mózgiem krzyżuje się co oznacza, że drogi nerwowe z prawej strony ciała przechodzą do lewej półkuli i na odwrót. Całkowicie skrzyżowane są drogi ruchowe i czuciowe, w związku z czym czynności ruchowe np. prawej ręki znajdują się pod kontrolą lewej półkuli mózgu, a ręki lewej pod kontrolą prawej półkuli.
Modele lateralizacji
Wyróżnić można następujące modele lateralizacji:
* lateralizację jednorodną, do której zaliczamy:
- lateralizację prawostronną - przejawia się dominacją prawej ręki, oka i nogi świadczy o dominacji lewej półkuli mózgu. Występuje najczęściej u osób dorosłych, dlatego przyjmuje się ją za model idealny, do którego zmierza w swoim rozwoju każdy człowiek,
- lateralizację lewostronną - w wykonywaniu czynności dominuje lewa ręka, noga i lewe oko co świadczy o dominującej roli prawej półkuli mózgu,
* lateralizację niejednorodną, do której zaliczamy:
- lateralizację skrzyżowaną- polega ona na wyraźnej czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała. Można, więc spotkać dzieci praworęczne, ale lewo oczne oraz prawo nożne -wariantów tego typu lateralizacji jest kilka i jest to lateralizacja ustalona,
* lateralizację nie ustaloną czyli słabą - spotkać ją można, gdy nie ma ustalonej dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu. Przejawia się oburęcznością, obuocznością i obunożnością.
Metody badania lateralizacji u dzieci.
Właściwe zdiagnozowanie i terapia zależy w dużej mierze od obserwacji rodziców, działania nauczycieli i specjalistów z poradni psychologiczno- pedagogicznej. Pierwszą podstawową czynnością jest wywiad z rodzicami, który pozwoli ustalić, kiedy zostały zauważone pierwsze przejawy, czy w rodzinie dziecka były osoby leworęczne, ponieważ może być ona dziedziczona. Następnie stosuje się obserwacje: którą ręką dziecko wykonuje podstawowe czynności: je, kroi, rysuje, rzuca piłkę, którą nogą kopie piłkę, którym okiem zagląda przez dziurkę od klucza. Stosuje się również próby, na przykład dziecko proszone jest, aby uczesało włosy, umyło zęby, weszło na krzesło, skakało na jednej nodze, sprawdziło uchem, jak cyka zegarek, albo który głośnik gra (bardzo cicho ustawiony głośnik), którym okiem zagląda do butelki.
Najlepszym rozwiązaniem jest zaprowadzenie dziecka do specjalisty, który będzie mógł wykonać dziecku specjalistyczne testy badania lateralizacji, a te wykażą, która półkula mózgowa jest dominująca, oraz które oko i narządy ruchu są aktywniejsze.
W badaniu wykorzystać można testy standaryzowane, anamnezę i obserwację.
Przy obserwacji dziecka powinniśmy zwrócić uwagę na proste czynności a następnie te bardziej złożone np. wycinanie, malowanie , mycie zębów. Bierzemy również pod uwagę reakcje odruchowe np. gestykulacja, wyciąganie ręki, a jeszcze później obserwujemy czynności wyuczone np. kozłowanie piłki.
Anamneza jest rodzajem wywiadu podczas , którego rodzić zostanie zapytany o to której ręki dziecko używa, co jest źródłem niepokoju, czy podejmowali próby „ przestawienia „ dziecka.
Aby badanie zostało przeprowadzone w sposób obiektywny muszą zostać spełnione warunki:
a) Osoba badająca musi bardzo dobrze znać zadania testowe
b) Powód badania nie może zostać ujawniony dziecku
c) Dziecko zawsze stoi lub siedzi na wprost badającego
d) Badania muszą być prowadzone wg. ściśle określonej instrukcji
e) Wszystkie materiały ćwiczeniowe muszą znajdować się w niedalekiej odległości i być odpowiednio przygotowane.
Do najbardziej wartościowych metod diagnozy lateralizacji zaliczyć można:
- Próby dotyczące oceny dominacji ręki:
Próby R.Zazzo ( 1958 r.) składające się m.in. z:
- Rozdawania kart.
- Próby marionetki.
- Podglądania.
- Celowania.
- Gry w klasy.
- Kopania.
Badanie może odbyć się również metodą Z. Matějčka i Z.Žlaba (1972 r.)
Zadania w nim zawarte to:
- Wkładanie kółeczek.
- Wyjmowanie klucza.
- Wrzucanie piłeczki do pudełka.
- Zdejmowanie wieczka z puszki.
- Ściskanie ręki.
- Łapanie się za ucho i nos.
- Sięganie jak najwyżej.
- Klaskanie.
- Igła i nic.
- Lunetka.
- Zacieranie (mycie) rąk.
Kolejny zestaw prób tego rodzaju opracował Amerykanin A.J. Harris w 1958 r. składa się m.in. z:
- Naśladowania czynności, np. rzucanie piłką, nakręcanie zegarka.
- Równoczesne pisanie obiema rękami cyfr od 1 do 12.
- Pisanie nazwiska jedną i drugą ręką.
- Punktowanie –wstawianie kropek w kartkach.
- Rozdawanie kart.
- Siła ręki.
W. Gaddes w 1980 r. wymienia próby stosowane w Kanadzie:
- naśladowanie wykonywania czynności na konkretnych przedmiotach
- pisanie cyfr za pomocą jednej i drugiej ręki
- trzymanie karabiny zabawki
- naciskanie dynamometru.
- Próby dotyczące oceny dominacji oka.
- Próba Rosenbacha - celowanie kciukiem w oddalony od siebie przedmiot, by palec zakrywał ten przedmiot.
- Manoptoskop – B. S. Parsona- patrzenie przez stożek dwoma oczami od strony podstawy stożka.
- Próba lateralizacji Z. Matějčka i Z.Žlaba: monoptoskop i kalejdoskop( zaglądanie jednym okiem do kalejdoskopu.
- Próby lateralizacji R. Zazzo, N. Galifret-Granjon- patrzenie na mały przedmiot przez otwór w przesłonie i zaglądanie do buteleczki.
- Próby lateralizacji A. Harrisa- kalejdoskop, teleskop, celowanie strzelbą, stożek ( odmiana próby z manoptoskopem).
- Próby dotyczące oceny dominacji nogi.
Próby E. Stiera z 1911 r. i W. Ludwiga z 1932 r.:
- bieg na łyżwach,
- skomplikowane figury taneczne ,
- wchodzenie na krzesło,
- zakładanie nogi na nogę,
- odbicie się w czasie skoku wzwyż,
- skakanie na jednej nodze,
- używanie hamulca nożnego w rowerze,
- wsiadanie na rower,
- kopanie piłki,
- popychanie nogą przedmiotu w czasie chodzenia.
Próby lateralizacji A. Harrisa (1958r.):
- kopanie przedmiotu,
- „gaszenie ognia” poprzez zgniatanie go nogą.
Próby lateralizacji Z. Zazzo:
- naśladowanie gry w klasy,
- kopanie klocka wg E. Stiera- W. Ludwiga.
Próby Z. Matějčka i Z.Žlaba (1983 r.)- do oceny dominacji nogi stosuje się próbę podnoszenia nogi w pozycji siedzącej lub przysiadzie.
- Próby dotyczące oceny dominacji ucha.
Prób dotyczących oceny dominacji ucha jest niewiele w stosunku do poprzednich.
Pierwsze badania dotyczące lateralizacji ucha podjął R. Pearcedo w 1953 r. Polegały na wykryciu, gdzie schowany został zegarek.
Próba M. Sovaka (1962 r.) oraz Z. Matějčka i Z.Žlaba polegała na nadsłuchiwaniu tikania zegarka leżącego pod przykryciem.
Wszystkie z przedstawionych powyżej prób mogą być wykorzystane zarówno w badaniu dzieci jak i osób dorosłych.
Zasady pracy z dzieckiem leworęcznym.
Leworęczność jest zjawiskiem złożonym i ma wielorakie aspekty. Dawniej mniej mówiło się o leworęczności, ponieważ tylko nieliczne dzieci posługiwały się lewą ręką podczas pisania. Obecnie z obserwacji wynika, że dzieci leworęcznych przybywa. Jest to konsekwencja bardziej liberalnego stosunku do społeczeństwa i przyznania dzieciom prawa posługiwania się lewą ręką podczas pisania, rysowania, wycinania. Dziecko leworęczne znajduje się zazwyczaj w sytuacji trudniejszej niż jego praworęczni rówieśnicy. Szczególnie początki nauki szkolnej, przede wszystkim zaś początki nauki pisania bywają trudne, a nawet szokujące. Odrębność ta połączona jest z kłopotami i trudnościami technicznymi, a nierzadko z zaburzeniami utrudniającymi naukę pisania i czytania. Sprawą niezmiernie ważną jest ,,wybór ręki", która dziecko leworęczne ma pisać. Nauczyciel od pierwszych dni powinien pamiętać o postępowaniu z dziećmi leworęcznymi, powinien też uczulić na to rodziców.
Celem oddziaływań wychowawczych na dzieci leworęczne powinno być ułatwienie im egzystencji w świecie przystosowanym do zaspokojenia potrzeb praworęcznych osób poprzez: usprawnianie ich funkcji psychomotorycznych, pomoc w rozwiązywaniu problemów ,,technicznych" związanych z czynnością pisania i czytania oraz dotyczących obsługi urządzeń technicznych. Takie postępowanie zapobiega powstawaniu u dziecka zaburzeń emocjonalnych.
Wiele problemów dzieci leworęcznych, spowodowanych jest samym faktem pisania lewą ręką - nasze pismo dostosowane jest do wymagań osób praworęcznych - zawsze trzeba pisać od lewej do prawej. A kierunkiem naturalnym dla dzieci leworęcznych jest od prawej ku lewej. Dlatego podczas nauki pisania preferencja ta stale daje o sobie znać: dzieci bardzo często rysują szlaczki od strony prawej ku lewej i piszą tak wyrazy, kreślą tak figury geometryczne. Mogą też w ten sposób odczytywać wyrazy, np. ,,do" jako ,,od" i cyfry ,,21" jako ,,12". Posługują się też pismem zwierciadlanym lustrzane odbicie.
Inne trudności dzieci leworęcznych:
- w nauce czytania
- statyczne odwracanie liter /p - b, d - b/
- wolne tempo pisania, pozostawanie w tyle za innymi dziećmi
- niski poziom graficzny pisma
- problemy emocjonalne /rozczarowanie, zniechęcenie, żal, smutek
Leworęczności nie traktujemy dziś jako stanu patologii, musimy jednak wziąć pod uwagę, że dziecko leworęczne ma początkowo trudności techniczne z opanowaniem umiejętności pisania. Dlatego pracując z takim dzieckiem, należy przestrzegać pewnych zasad, które ułatwią opanować mu tę umiejętność.
Poniżej przedstawione zostały podstawowe zasady pracy z dzieckiem leworęcznym:
1. Właściwa postawa wobec leworęczności-stworzenie właściwej atmosfery wokół dziecka, co zapobiega poczuciu wyobcowania.
2. Wczesna diagnoza leworęcznego dziecka (obserwacja w wieku po niemowlęcym i przedszkolnym, badanie diagnostyczne w 5 - 6 roku życia).
3. Trafna decyzja co do dalszego postępowania z dzieckiem leworęcznym
Prób przeuczenia na prawą rękę nie podejmujemy w przypadku dzieci:
- lewostronnie zlateralizowanych
- oburęcznych i lewoocznych,
- o wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi lewej ręki,
- mało sprawnych motorycznie,
- opóźnionych w rozwoju umysłowym,
- u których występują zaburzenia towarzyszące (jąkanie, objawy nerwicowe, itp.),
- nie akceptujących prób przeuczenia.
Próby takie mogą być podejmowane w przypadku dzieci oburęcznych i dzieci o słabej przewadze ręki lewej, jednak ostateczne decyzje powinny być podejmowane z uwzględnieniem indywidualności dziecka.
4. Prawidłowa postawa dziecka leworęcznego podczas pisania.
a) Podczas pisania i rysowania dziecko siedząc przy stole powinno mieć obie stopy oparte o podłogę, przedramiona o stół, plecy zaś wyprostowane tak, aby centralna oś ciała (linia kręgosłupa) była pionowa. Należy dbać, aby głowa i górna część tułowia nie odbiegały od tej osi.
b) Tułów nie powinien opierać się o ławkę, lecz znajdować się w pewnej odległości od niej, zapewniając swobodę ruchów ręki.
c) Dziecko leworęczne siedząc w ławce szkolnej powinno mieć sąsiada po swojej prawej stronie. W ten sposób ręka, którą pisze każde dziecko znajduje się po zewnętrznej stronie ławki.
d) Najlepiej, gdy światło pada na zeszyt leworęcznego dziecka z przodu lub od strony prawej. Z tego powodu w klasie należy posadzić takie dziecko w środkowym rzędzie, gdzie światło jest najbardziej rozproszone i nie daje zbyt widocznego cienia.
5. Właściwe położenie zeszytu.
a) Zeszyt w czasie pisania powinien znajdować się w pewnej odległości od ciała osoby piszącej, a tym samym od dolnego brzegu ławki. Dzięki temu możliwe jest oparcie na ławce całego przedramienia piszącej ręki.
b) Zeszyt leworęcznego dziecka powinien być ułożony na ławce ukośnie, nachylony w prawą stronę (lewy górny róg jest skierowany ku górze). Dziecko powinno dowolnie regulować kąt nachylenia zeszytu, nawet może on znajdować się w położeniu niemal pionowym od krawędzi ławki. Przy takim położeniu zeszytu dziecko kreśli litery w liniaturze w kierunku z góry ku dołowi. Pozwala mu to śledzić zapis i nie-zamazywać tekstu.
c) Zeszyt powinien znajdować się nieco na lewo od osi ciała leworęcznego dziecka.
6. Prawidłowy sposób trzymania długopisu.
a) Zanim dziecko leworęczne zacznie posługiwać się długopisem byłoby dobrze, aby naukę pisania rozpoczynało od ołówka. Ołówek bowiem nie wymaga określonego kąta nachylenia w stosunku do kartki, ani regulowania nacisku, nie robi plam i nie stwarza problemu zamazywania tekstu. Ołówek jest więc dobrym narzędziem w okresie adaptacji do pisania i okres ten u dzieci leworęcznych może być wydłużony.
b) Chwyt ołówka (długopisu) powinien być prawidłowy. Podobnie jak u osób praworęcznych, leworęczne dziecko trzyma ołówek i długopis w trzech palcach: między kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym. Jest to bardzo ważne.
c) Ręka trzymająca długopis powinna znajdować się w odległości około 2 cm od papieru. Trzymanie długopisu zbyt nisko sprawia, że dziecko ma trudności ze śledzeniem napisanego tekstu, pisze wiec z głową zwieszoną nad zeszytem, a nierzadko przekrzywioną w bok.
7. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia.
a) Dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia (układ liniowy).
b) Brzeg dłoni, nadgarstka i ramię opierają się cały czas o stół i zeszyt i przesuwają podczas pisania.
c) Koniec długopisu powinien być skierowany ku lewemu przedramieniu, a dokładniej znajdować się w połowie odległości między ramieniem a łokciem.
d) Podczas pisania przedramię lewej ręki powinno być mniej więcej prostopadłe do liniatury zeszytu.
e) Dłoń i palce trzymające długopis powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu, gdyż wówczas nie zasłaniają tekstu.
Często dzieci leworęczne, aby widzieć tekst wyginają rękę w nadgarstku zamiast zmienić położenie zeszytu. W takiej sytuacji następuje szybkie męczenie się ręki, zniechęcenie do pisania.
8. Organizacja ruchów pisania.
Progresja - postępujący ruch piszącej ręki,
Progresja mała - płynne przesuwanie dłoni po papierze podczas pisania kolejnych wyrazów, obserwowana jest u wprawnie piszących osób,
Progresja duża - przenoszenie podczas pisania ręki z lewej strony linijki ku prawej. Czasami zamiast ręki dzieci przesuwają zeszyt w lewo, co nie jest właściwe.
W procesie wdrażania prawidłowych ruchów podczas nauki pisania dzieci leworęcznych jest wskazane:
a) Dbanie o prawidłowe zapisywanie liter, ważne tu jest wcześniejsze utrwalanie nawyków ruchowych, polegających na kreśleniu linii pionowych i poziomych.
b) Trening w zakresie progresji dużej i małej.
9. Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego.
Podczas pisania napięcie mięśniowe ręki, ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców powinno być świadomie regulowane i kontrolowane. U dzieci, które tego nie potrafią obserwujemy zbyt silne lub zbyt słabe napięcie mięśniowe, które powoduje z kolei albo małą czytelność rysunku ( napięcie słabe), albo dziurawieniem kartki, łamaniem ołówka czy unoszeniem nadgarstka i łokcia podczas pisania ( napięcie nadmierne).
10. Koordynacja ruchów obu rąk.
W przypadku dziecka leworęcznego ważne jest nie tylko usprawnianie kończyny dominującej, lecz również ćwiczenie precyzji ruchów każdej z rąk i rozwijanie ich współdziałania ze sobą.
11.Współdzialanie oka i ręki.
Bardzo ważne podczas pisania jest śledzenie wzrokiem zapisu, dlatego tak ważna jest dobra współpraca ręki i oka. W tym celu wskazane jest:
- wykonywanie ćwiczeń usprawniających koordynację wzrokowo-ruchową,
- prawidłowe ułożenie zeszytu, długopisu, ręki ( palców) - umożliwiające śledzenie wzrokiem czynności pisania.
W przypadku dzieci leworęcznych bardzo wskazane jest prowadzenie zajęć stymulacyjno - korekcyjnych.
Należą do nich:
1. Ćwiczenia rozwijające motorykę rąk.
Można tu wykorzystać zestaw ćwiczeń ruchowych do metody dobrego startu (M. Bogdanowicz: Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat) np.:
a) wymachy kończyn, dłoni,
b) krążenie kończyn, dłoni,
c) ruchy obu kończyn na przemian, obu dłoni, pięści,
d) ćwiczenia palców: krążenie palców, pocieranie o siebie palcami, przebieranie palcami, stukanie palcami,
e) zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne
- rozkruszanie palcami grudek piasku,
- nawlekanie koralików,
- ugniatanie palcami kuleczek z plasteliny,
- wycinanie papieru,
f) zabawy dydaktyczne (układanki, puzzle),
g) zajęcia plastyczne (malowanie palcem).
2. Ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych:
a) malowanie palcami, pędzlem,
b) obrysowywanie dłoni i stóp, konkretnych przedmiotów,
c) rysowanie według szablonów,
d) kalkowanie rysunków,
e) rysowanie po śladzie ("połącz kropki").
3. Ćwiczenia kształcące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania.
a) Uświadomienie dziecku kierunku: lewy - prawy we własnym schemacie ciała i w przestrzeni oraz nauczenie go wyznaczania lewej strony.
b) Utrwalenie kierunku ruchu lewej ręki od lewej do prawie strony:
- rysowanie szlaczków rozpoczynających się od lewej strony,
- ćwiczenia utrwalające kontynuowanie linii i rysunków zaczynających się od lewej strony.
c) Utrwalanie kierunku kreślenia okręgów niezgodnie z ruchem wskazówek zegara, a więc z góry w lewo, tak jak podczas kreślenia litery "c".
4. Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni.
a) wskazywanie dziecku części ciała i nazywanie ich,
b) obrysowywanie różnych części ciała z wyodrębnieniem i nazwaniem ich części: stóp, dłoni, nadgarstka, poszczególnych palców,
c) ćwiczenia ruchowe pozwalające poznać budowę swojego ciała:
- rytmiczne stukanie piętami o podłogę,
- klepanie dłońmi o kolano,
- przeciskanie się przez tunel,
- odpychanie się plecami itp.
d) zwracanie się do dziecka w ciągu dnia z poleceniem: podaj prawą rękę, opuść głowę w dół, podnieś lewą nogę do góry, popatrz do tyłu, gdzie mam lewe ucho? itd. odpowiednio do wieku.
e) Utrwalenie różnicowania kierunków przestrzennych poprzez zabawy ruchowe, które polegają na wykonywaniu poleceń typu: zrób krok do tyłu, obejrzyj się w tył, podskocz do góry.
f) Ćwiczenia graficzne kształtujące orientację w przestrzeni:
- zaznaczanie na kwadracie np. lewego górnego rogu,
- rysowanie "pod dyktando" - polega na wykonywaniu poleceń uzupełniania rysunku, np. obok domku po prawej stronie narysuj drzewo.
g) zabawy dydaktyczne: układanki, labirynty
Pod koniec ćwiczeń można zacząć pracować z dzieckiem na materiale literowym, zaczynając od zabaw z literami mylonymi przez dziecko. Ćwiczenia należy stosować z zachowaniem umiaru i higieny pracy, aby nie doprowadzić do zmęczenia i znużenia.
Wśród wielu szczególnych zasad postępowania z dzieckiem leworęcznym najważniejsze jest prawo dziecka leworęcznego do posługiwania się lewą ręką. Zasadniczym problemem pedagogicznym nie są jednak trudności techniczne, lecz konsekwencje niewłaściwego postępowania wychowawczego. Chcąc pomóc dziecku leworęcznemu w normalnym funkcjonowaniu w grupie, klasie, domu powinniśmy stwarzać jak najwięcej sytuacji sprzyjających rozwojowi dziecka. Powinniśmy go wspierać, usprawniać i pod żadnym pozorem nie krytykować.
Zasmucający jest fakt, że w obecnym czasie, mimo rozwoju nauki dostępności środków masowego przekazu są jeszcze zwolennicy tak drastycznych metod jak przestawianie dzieci leworęcznych na prawą rękę; można ich znaleźć wśród rodziców, a nawet nauczycieli. Poglądy tych ludzi wynikają z niewiedzy, dlatego tak ważne jest aby o leworęczności mówić głośno i mówić więcej.
LITERATURA:
1. M. Bogdanowicz, ,,Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat" WSiP, Warszawa 1985.
2. M. Bogdanowicz, ,,Leworęczność u dzieci" WSiP ,Warszawa 1992.
3. J. M. Healey, „ Leworęczność. Jak wychować leworęczne dziecko w świecie ludzi praworęcznych. Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Gdańsk 2004.
4. J. Tarkowska, „Przyczyny trudności w nauce czytania i pisania uczniów klasy I”, Życie Szkoły 1985 nr 12
5. E. Górna, „ Zaburzenia rozwoju i ich wpływ na niepowodzenia szkolne”, Życie Szkoły 2003 nr 7
Opracowała- mgr Katarzyna Kowalczyk